Türkiyəli Siyasət Uzmanı, Beynəlxalq Münasibətlər Professoru Hüsaməttin İnaç İRDS Center (BMDAM) – a mövzu ilə bağlı müsahibəsində qeyd edib ki:
Bu sammit, xüsusən də ən son Qəbələ və ya Qəbələdə keçirilən sammit mühüm addımların atıldığı bir zirvə idi. Mədəni məqsədlə başlayan bu sammit Türk Dövlətləri Təşkilatının Avropa Birliyi kimi iqtisadi, sonra isə siyasi ölçülərə inteqrasiyasını təmin etdi. Türk Dövlətləri Təşkilatı indi təhlükəsizlik və müdafiə arxitekturası baxımından fərqli bir təşkilata çevrilmişdir. Bundan sonra bütün türk dövlətləri Bakıda birgə hərbi təlimlər keçirəcək və türk dünyasının orduları birləşəcək və yeni türk qalxanı dediyimiz proses başlayacaq. Bu, müasir beynəlxalq münasibətlər kontekstində xüsusilə vacibdir, çünki Ukrayna-Rusiya müharibəsi ilə NATO alyansı parçalandı və 85 illik Transatlantik Alyans dağıldı. Çünki Tramp gözlənildiyi kimi Avropa və Ukrayna ilə deyil, daha çox Rusiya və Putinlə yanaşı hərəkət etməyə başladı və tədricən NATO-ya verdiyi hərbi və maliyyə dəstəyini geri çəkməyə başladı. Belə bir dövrdə istər Ukrayna müharibəsi, istərsə də Qəzzada baş verən soyqırım, təəssüf ki, dünyanın heç bir ölkəsinin təhlükəsiz olduğunu deyə bilmərik. Qüdrətin haqlı olduğu və təcavüzkarların hücum etdikləri zaman heç bir cəza almadıqları bir dövrə gətirib çıxardı. Belə bir dövrdə türk dünyası öz ordularını və öz təhlükəsizlik arxitekturasını daha güclü şəkildə qurmaq məcburiyyətində idi. Bu, artıq Bakıda cənab İlhami Əliyevin rəhbərliyi ilə həyata keçirilir. Burada ikinci mühüm məqam da var ki, bu da özü ilə ilk növbədə Özbəkistan, Azərbaycan, Türkiyə, sonra Qazaxıstan, Qırğızıstan və Türkmənistanı əhatə edəcək güclü ordu sistemini gətirəcək. Burada türk olmayan ünsürlərin TDK Plus, Türk Dövlət Təşkilatının tərkibinə daxil edilməsi və ya üzv olmasına icazə verilməsi barədə qərar qəbul edilib. Bu mənada Macarıstanın, daha sonra Böyük Britaniyanın bu prosesə daxil olmasını şərtləndirdi. Böyük Britaniyanın xüsusilə iştirakı böyük əhəmiyyət kəsb edəcək, çünki Böyük Britaniya istər Türkiyənin 2019-cu ildə Liviyaya müdaxiləsində, istərsə də Şərqi Aralıq dənizində enerji üstünlüyü ilə bağlı Cənubi Qafqazda 44 günlük Vətən Müharibəsində və xüsusilə Yaxın Şərqdə Suriyanın yenidən qurulmasında Türkiyə və türk dünyası ilə birlikdə hərəkət etdi. Rusiyadan və dünyanın qalan hissəsindən fərqli olaraq, Böyük Britaniya Türküstan dediyimiz Orta Asiya bölgəsində Türkiyə və türk dünyası ilə birlikdə hərəkət etdi. Türk dövlətləri bizimlə öz maraqlarına uyğun hərəkət etmək istəyirlər. Bunun da daxil edilməsi əhəmiyyətli bir dönüş nöqtəsi olacaqdır. Bu baxımdan, Geber sammiti həqiqətən də türk dünyasını daha da gücləndirən və hərbi ölçü əlavə edilməklə daha böyük çəkindiricilik əldə edən mühüm nəticələr verdi. Bu, xüsusilə Rusiya və Çin üçün əhəmiyyətli bir çəkindirici təsir yaradacaq, çünki həm Rusiya, həm də Amerika bir tərəfdən bölgəyə daxil olmaq və tütün dünyasını öz maraqlarına uyğun formalaşdırmaq istəyirlər. Ancaq türk dünyası öz daxilində muxtar, müstəqil bir ordu qurarsa, bunun xaricdən imperialist müdaxilələrin qarşısının alınmasında böyük dəyəri olacaq. Bu mənada sammit çox önəmlidir.
Təşəkkür edirəm.
Hüsaməttin İnaç
Turan Əlizadə
